Historie van jubilerend Middelhout

In Haarlem-Zuid, tussen de Haarlemmerhout en het Spaarne, staan appartementen in twee gebouwen met de naam Middelhout. Deze appartementen zijn bestemd voor ouderen en staan in het park van ‘Spaar en Hout’. De stichting ‘Middelhout’ is opgericht in 1996 en de appartementen zijn gebouwd in 1997. 

Een eeuwenoude naam
Middelhout was een de naam van een 16e-eeuwse buitenplaats, gelegen vlakbij de huidige appartementen Middelhout. Er waren meer fraaie buitenplaatsen aan het Spaarne en ook langs de Kleine Houtweg. Die buitenplaatsen waren buiten de stad, maar toch verbonden met Haarlem. Waaronder dus Middelhout, dat later is verbouwd en uitgebreid tot het Hofje van Heythuysen. Zo is aan de Kleine Houtweg een hofje ontstaan op een eigenlijk vreemde plaats, want hofjes werden vrijwel altijd gebouwd in het centrum van een stad.

Rijke Haarlemse lakenkoopman
Het huidige hofje is een combinatie van een aantal lagere huisjes en een hoger huis in het midden daarvan. Dat hogere deel dateert uit de 16e eeuw en was gefundeerd op de buitenplaats 'Middelhout’. Het werd in het begin van de 17e eeuw gekocht door Willem van Heythuysen, een rijke Haarlemse lakenkoopman. In 1650 overleed hij, ongehuwd en zonder kinderen. Enkele van zijn vrienden waren aangesteld als executeur-testamentair en hadden de opdracht om het huis uit te breiden tot een hofje voor arme vrouwen en mannen. Kort na 1650 zijn de lagere huisjes gebouwd en vormden zij het Hofje van Heythuysen. Een deel van de grond is in 1702 verkocht aan de eigenaar van het ernaast gelegen Spaar & Hout.

Met dank aan Frans Hals
In het hofje hing een fraai schilderij van een joyeuze Willem van Heythuysen, geschilderd door Frans Hals in 1634. Het heeft in het hofje gehangen tot het begin van 19e eeuw. Maar toen vond men het schilderij te kostbaar om het er zo te laten hangen. Er werd een kopie van geschilderd en het origineel van Frans Hals werd verkocht aan een handelaar. Later kwam het schilderij in eigendom van de familie Rothschild. In elk geval werd het schilderij zo goed verkocht, dat het hofje van Heythuysen relatief rijk was. Iets soortgelijks gebeurde met het Haarlemse Hofje van Codde & Van Beresteyn, dat vermogend is dankzij de verkoop van oude schilderijen.

Bouwen in de ‘Henniptuyn’
Naast het landgoed Middelhout lag het landgoed Spaar & Hout, dat in 1641 gebouwd werd aan het Spaarne. Dit landgoed ontstond uit een combinatie van diverse percelen grond, waarvan eentje de naam droeg ‘de Henniptuyn’. Hennip had toen een onschuldige bestemming, want het werd gebruikt voor het maken van touw. Het hele park van Spaar & Hout beslaat vandaag de dag 3,68 hectare. Het huidige Middelhout staat op grond in erfpacht van stichting Huize Spaar & Hout. De tuin is in 1902 opnieuw aangelegd door Leonard Springer, die ook het beheer had over de Haarlemmerhout. Dit terrein, en ook de Haarlemmerhout, lagen toen in de gemeente Heemstede. Pas bij de gemeentelijke herindeling in 1927 is het overgegaan van Heemstede naar Haarlem. In die tijd was het gebied waar nu Middelhout staat de moestuin voor Spaar en Hout.

Gemeentelijke Plantsoenendienst
In 1927 werd het landgoed Spaar & Hout gekocht door de stichting ‘Weeshuis der Doopsgezinden’, die er vervolgens een rusthuis bouwde. De moestuin raakte in onbruik en dat stuk werd in 1950 verpacht aan de Plantsoenendienst van de gemeente Haarlem. Zij kweekten er struiken en bomen en gebruikten het terrein ook voor de opslag van materiaal en voertuigen. Maar de Plantsoenendienst wilde rond 1990 meer ruimte en heeft toen een groter terrein buiten de stad betrokken. Het rusthuis Spaar & Hout had het terrein van de moestuin niet nodig om het eigen park uit te breiden.

Eerste bewoners
Daarop werd overwogen om het uit te geven aan een woningbouwcorporatie om daarmee extra inkomsten voor Spaar & Hout te genereren. Maar op 30 mei 1996 heeft de stichting Spaar & Hout, in overleg met het Weeshuis der Doopsgezinden, de stichting Middelhout opgericht. Als architect werd Klous Brandjes aangetrokken, die tekenden voor het ontwerp van de twee appartementen-torens. De eerste bewoners kwamen in januari 1998. Van de huidige bewoners woont er één al sinds 2002 in Middelhout. Het eerste bestuur van Middelhout werd gevormd door Sjaak Kanbier, Marijke Reinders Folmer, Fieth Corbeth, Piet Krom, Hans Leepel, Bert van Dijk en Hendrik Blanksma. In het huidige bestuur zitten Janneke Kanbier, Cees Wiersma, Gerrit Jonker en Hendrik Blanksma. 

Doopsgezinde verbinding
In 1984 werden 15 appartementen gebouwd door de stichting Den Hout, ook op grond in erfpacht van Spaar & Hout, aan de noordkant van het park. Deze stichting had soortgelijke belangen als Middelhout. Beide stichtingen zijn dan ook gefuseerd in 2012 en zijn voortgegaan onder de naam ‘Middelhout’. De stichting ‘Middelhout’ heeft verschillende verbindingen met de doopsgezinde gemeente in Haarlem. Zo moet een meerderheid van de bestuursleden lid zijn van een doopsgezinde gemeente in Nederland. En de stichting heeft als doelstelling naast het huisvesten van ouderen ook het behoud van cultureel en kerkelijk erfgoed, met name van doopsgezind erfgoed.

Uit oogpunt van ‘good governance’ is vastgesteld, dat de bestuursleden van de stichting Middelhout worden benoemd respectievelijk herbenoemd door de Raad van Toezicht. Deze Raad van Toezicht wordt op zijn beurt benoemd door het samenwerkingsverband van drie Haarlemse doopsgezinde stichtingen, namelijk het Predikfonds, het Weeshuis der Doopsgezinden en het Fonds Van Zanten. De huurdersvereniging wordt vertegenwoordigd door de heren Bouman en Van het Nederend.

Tekst: Hendrik Blanksma